De effecten van criminele activiteiten, zoals de verwevenheid van de onder- en bovenwereld en de innesteling in woonwijken en in legale sectoren, vormen een steeds groter probleem voor onze samenleving. Daarom is het kabinet voornemens om de aanpak van ondermijnende criminaliteit de komende jaren juridisch te versterken. In dat kader volgt hier een overzicht en de huidige stand van zaken van de voorstellen zoals opgenomen in de ‘Ondermijningswet‘ uit het regeerakkoord van 2017.
(Hard)drugs
Aan artikel 13b, eerste lid, van de Opiumwet ontleent de burgemeester de bevoegdheid om een pand te sluiten, indien daarin een handelshoeveelheid drugs wordt aangetroffen. Dit wetsartikel wordt verruimd zodat een burgemeester ook een pand kan sluiten als dat pand gebruikt wordt voor strafbare voorbereidingshandelingen in verband met drugshandel of -productie, zonder dat er daadwerkelijk drugs is aangetroffen. De nieuwe bepalingen vereisen dat degene die een voorwerp of stof in een woning of een lokaal voorhanden heeft, weet of ernstige reden heeft om te vermoeden dat het voorwerp of de stof bestemd is voor onder meer het bereiden, bewerken of vervaardigen van harddrugs, respectievelijk voor grootschalige of bedrijfsmatige illegale hennepteelt. Het wetsvoorstel is op 17 april 2018 aangenomen door de Tweede Kamer en ligt nu ter behandeling in de Eerste Kamer. U kunt hier de concept-regeling met toelichting raadplegen.
Integriteit
Een belangrijk instrument in de aanpak van ondermijning is de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob). Op grond van artikel 3 van de Wet Bibob kan een bestuursorgaan een aangevraagde beschikking weigeren indien een ernstig gevaar bestaat dat die beschikking mede zal worden gebruikt om uit gepleegde strafbare feiten verkregen of te verkrijgen, op geld waardeerbare voordelen te benutten (a-grond), of strafbare feiten te plegen (b-grond). De reikwijdte van de wet beslaat thans vergunningen, ontheffingen, subsidies, vastgoedtransacties en beperkt aanbestedingen (bouw, de ICT en het milieu). De ratio achter deze beperking was dat deze sectoren bepaalde kenmerken vertonen die wijzen op kwetsbaarheid voor criminaliteit. Echter, nadien is gebleken dat kwetsbaarheid zich voordoet in alle sectoren. Daarom wordt beoogd de beperking van het toepassingsbereik ten aanzien van overheidsopdrachten te laten vallen. Als gevolg van deze wijziging zullen bijvoorbeeld ook overheidsopdrachten op het gebied van het personenvervoer en in de zorgsector onder het toepassingsbereik van de Wet Bibob komen te vallen.
Daarnaast wordt het ook mogelijk dat een rechtspersoon van een gemeente een advies aan het Landelijk Bureau Bibob (LBB) kan vragen, alvorens te beslissen over het verlenen van toestemming voor de overdracht van erfpacht. Tot slot wordt de definitie van vastgoedtransactie uitgebreid met vermindering of beëindiging van een deelname aan een rechtspersoon, een commanditaire vennootschap of een vennootschap onder firma die het recht op eigendom of een zakelijk recht met betrekking tot die onroerende zaak heeft of die onroerende zaak huurt of verhuurt, bijvoorbeeld door vervreemding van aandelen.
Naast de uitbreiding van het toepassingsbereik worden de eigen onderzoeksmogelijkheden van bestuursorganen versterkt en worden er wettelijke criteria geïntroduceerd voor het LBB om af te zien van het uitbrengen van een advies. Na de zomer wordt de wijziging Wet Bibob aan de Raad van State gestuurd. U kunt hier de concept-regeling met toelichting raadplegen.
Informatie-uitwisseling en Wet gegevens samenwerkingsverbanden (WGS)
Om een effectieve bijdrage aan de integrale aanpak van ondermijning te leveren, is het belangrijk dat tussen en binnen de betrokken overheidspartijen en ketenpartners informatie wordt gedeeld. Gemeenten kunnen een betere bijdrage leveren aan de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit, indien zij de mogelijkheid krijgen om dwarsverbanden te leggen tussen de informatie waarover zij beschikken op grond van diverse taken en als zij meer kunnen doen met signalen van ondermijning. Omdat vanuit rechtsstatelijk perspectief de benodigde complexe vragen rijzen, zoals de verenigbaarheid met de Algemene verordening gegevensbescherming, zal de Raad van State deze zomer eerst om voorlichting worden gevraagd.
Voor het uitwisselen van persoonsgegevens binnen samenwerkingsverbanden, en het gebruik ervan met het oog op het behartigen van het algemeen belang, is het voorstel Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) geïntroduceerd. Het kan gaan om samenwerkingsverbanden van bijvoorbeeld: iCOV, de RIECs en de Veiligheidshuizen. De internetconsultatie van het wetsvoorstel is gestart. U deze hier raadplegen.
Screening
Voor functies die een hoge mate van integriteit vereisen wordt het wetsvoorstel VOG politiegegevens voorbereid. Daarin wordt geregeld dat de VOG niet alleen kan worden geweigerd op basis van justitiële documentatie, maar ook kan worden geweigerd op basis van politiegegevens. Het gaat hoofdzakelijk om bijzondere opsporingsambtenaren, functies bij het openbaar ministerie en bijvoorbeeld wethouders en gemeenteambtenaren werkzaam binnen het veiligheidsdomein.
Ten aanzien van het kunnen nemen van maatregelen voor het goed functioneren en integer openbaar bestuur is een wijziging van de Gemeentewet aangekondigd waarbij onder andere het kunnen overleggen van een VOG een benoembaarheidsvereiste wordt bij de benoeming van wethouders. U kunt deze aankondiging hier raadplegen.
Wapens & beschietingen
Er wordt thans een wetsvoorstel voorbereid inzake het sluiten van woningen in geval van woningbeschietingen of het aantreffen van wapens in een woning. De burgemeester krijgt dan de mogelijkheid om de woning te sluiten op grond van de Gemeentewet. Het wetsvoorstel tot wijziging van de Gemeentewet zal mogelijk in 2018 in consultatie worden gebracht.
Prostitutie
Om onder andere mensenhandel in de prostitutiebranche aan te pakken wordt het wetsvoorstel regulering prostitutie en bestrijding misstanden seksbranche aangepast. Na de zomer wordt de wetswijziging in consultatie gebracht.
Overig
Boa’s spelen een belangrijke rol bij het voorkomen, signaleren en aanpakken van ondermijning. Het verzoek is om boa’s een algemene bevoegdheid toe te kennen om buiten het domein van hun eigen opsporingsbevoegdheden misstanden, of signalen van ondermijning, te melden aan collega’s van het desbetreffende domein. Daarnaast wordt voorgesteld boa’s de mogelijkheid te geven om dergelijke meldingen van een collega te kunnen vastleggen in een proces-verbaal waardoor de bewijskracht wordt vergroot.
Tot slot werken Kamerleden aan een initiatiefvoorstel, genaamd ‘Wet bestuurlijke verbod rechtspersonen’, op grond waarvan organisaties die de openbare orde ernstig bedreigen, verboden of ontbonden kunnen worden. De consultatie van het initiatiefvoorstel is inmiddels afgerond.
Conclusie
Uit het hiervoor gestelde blijkt dat de aanpak van ondermijnende criminele activiteiten hoog op de agenda staat. De overheidsrecht-advocaten bij Damsté staan uitsluitend de overheid bij. Zij adviseren verschillende overheidsinstanties, en zo nodig procederen zij namens overheden over de inzet van verschillende instrumenten die het lokale en regionale bestuur kunnen gebruiken om ondermijnende criminele activiteiten te bestrijden. Als u als overheidsinstantie behoefte heeft aan een (strategisch) advies, beleid, procedure of gewoon eens van gedachten wilt wisselen over deze onderwerpen, kunt u contact opnemen met mr. M. (Mousa) Ichoh en mr. K. (Kenny) van der Hoeven.